Logopeda

SZEREG SYCZĄCY ( GŁSKI: S, Z, C, DZ )
Etap wywołania głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)
Głoska „s”
Rozpoczynamy od wyjaśnienia ułożenia narządów artykulacyjnych: język leży za dolnymi zębami, tworząc rynienkę (jak podczas dmuchania), wargi rozchylają się w łagodny uśmiech. Podczas demonstrowania brzmienia głoski „s” przykładamy wewnętrzną stronę dłoni ćwiczącego do naszych warg, pokazując, że strumień wydychanego powietrza trzeba kierować środkiem ust.


Jeśli są problemy:
– Zaczynamy od ćwiczeń w dmuchaniu wprost na wybrany przedmiot, przechodząc do dmuchania z równoczesnym ułożeniem ust do uśmiechu, aż po wybrzmienie „s” przy niezmienionym położeniu narządów mowy.
– Aby dokładniej określić miejsce prawidłowego ułożenia języka, można użyć nitki dentystycznej, którą zakładamy na dolne siekacze i polecamy dotykać czubkiem języka nitki w czasie wypowiadania „s”.
– Jeśli dziecko ma problemy z uniesieniem boków języka w tzw. rynienkę, rozpoczynamy od ćwiczeń otaczania językiem słomki do napojów lub słonego paluszka.
– Można wypowiadać przedłużone „e” i zbliżać zęby do siebie, by osiągnąć „s”.
– Można wykorzystać metodę przekształceń artykulacyjnych. Polega ona na przedłużonym wymawianiu „f” z równoczesnym odsuwaniem palcami dolnej wargi od górnych siekaczy.
– Innym sposobem przekształceń jest wybrzmiewanie „t”. Przedłużanie jej pozwala uzyskać „c”, a następnie „s”.

Głoska „z”
Jeśli głoska „s” jest już prawidłowo wymawiana, zwykle „z” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:
– Wskazujemy wibracje w okolicach szyi lub głowy (metodą dotyku).
– Stosujemy nucenie melodii na głosce „s”.
– Można wykorzystać przekształcenie „d” lub „w” z równoczesnym cofaniem kącików ust i zbliżaniem zębów do siebie.

Głoska „c”
Jeśli głoski „s” i „z” są już prawidłowo wymawiane, zwykle „c” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:
– Polecamy dziecku wymawiać początkowo „t” (wargi i zęby jak przy „s”, „z”), dodając przedłużone „s” („tsss”), następnie powoli skręcamy „s” i wycofujemy się z „t”, aż przejdziemy do wymowy „c”.

Głoska „dz”
Jeśli głoski „s”, „z” i „c” są już prawidłowo wymawiane, zwykle „dz” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:
– Objaśniamy ułożenie artykulatorów (wargi lekko spłaszczone jak podczas uśmiechu, język najpierw przednią częścią styka się z górnymi zębami, a potem opada tworząc szczelinę).
– Można wykorzystać przekształcenie „d” z równoczesnym odsuwaniem palcami maksymalnie do tyłu kącików warg.
– Można wykorzystać wybrzmiewanie coraz szybciej, kolejno po sobie „d” i „z”.

Etap utrwalenia głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)
Głoska „s”
Pkt.1
Najpierw ćwiczymy „s” w izolacji. (Powtarzamy wielokrotnie głoskę  S ‘’)
Pkt.2
Następnie ćwiczymy „s” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych
sa, so, se, su, sy;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
asa, aso, ase, asu, asy
osa, oso, ose, osu, osy
esa, eso, ese, esu, esy
usa, uso, use, usu, usy
ysa, yso, yse, ysu, ysy;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
as, os, es, us, ys.
Głoskę „s”, ćwiczoną w różnych pozycjach w wyrazie, początkowo przedłużamy.
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
Pkt.3
Ćwiczymy „s” w połączeniach ze spółgłoskami:
– nagłos (głoska s jest na początku wyrazu) w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
scho, skl, ska, sło, smu, smo, sno, spo, stu, sto, sta, stu, swe…;
– śródgłos (głoska s jest w środku wyrazu) w wyrazach, np.: miska, laska, pasek, lisek itp. potem w związkach wyrazowych; pusta miska., suchy listek,
„z”
Pkt.1
Najpierw ćwiczymy „z” w izolacji.
Pkt.2
Następnie ćwiczymy „z” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych
za, zo, ze, zu, zy;
–śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
aza, azo, aze, azu, azy
oza, ozo, oze, ozu, ozy
eza, ezo, eze, ezu, ezy
uza, uzo, uze, uzu, uzy
yza, yzo, yze, yzu, yzy
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
Pkt.3
Ćwiczymy „z” w połączeniach ze spółgłoskami (tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
zle, zmy, zdr, zna…;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
ezd…
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

„c”
Pkt.1 Najpierw ćwiczymy „c” w izolacji.
Pkt.2 Następnie ćwiczymy „c” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych
ca, co, ce, cu, cy;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
aca, aco, ace, acu, acy
oca, oco, oce, ocu, ocy
eca, eco, ece, ecu, ecy
uca, uco, uce, ucu, ucy
yca, yco, yce, ycu, ycy;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
ac, oc, ec, uc, yc.
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
Pkt.3
Ćwiczymy „c” w połączeniachze spółgłoskami:
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych.
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

Głoska „dz”
Pkt.1
Najpierw ćwiczymy „dz” w izolacji.
Pkt.2
Następnie ćwiczymy „dz” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych
dza, dzo, dze, dzu, dzy;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
adza, adzo, adze, adzu, adzy
odza, odzo, odze, odzu, odzy
edza, edzo, edze, edzu, edzy
udza, udzo, udze, udzu, udzy
ydza, ydzo, ydze, ydzu, ydzy.
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
Pkt.3
Ćwiczymy „dz” w połączeniach ze spółgłoskami (tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
dzba, dzwo…;
ĆWICZENIA DO UTRWALANIA
Posłuchaj i powtórz:
sa so se su sy,  asa oso ese usu ysy, as os es us ys,
za zo ze zu zy,  aza ozo eze uzu yzy,
ca co ce cu cy,  aca oco ece ucu ycy, ac oc ec uc yc,
dzo dze dzu dzy,  adza odzo edze udzu ydzy.

Wyrazy:
S:
sygnał, sylaba, Sylwia, sekunda, samochód, samolot, sanki, sowa, sobota, suwak,
misa, piesek, mięso, klasa, basen, osoba, piosenka, fusy, pląsy, wąsy, klasówka,
napis, długopis, pies, hałas, ananas, głos, bigos, autobus, kaktus, plus, minus, globus,
schody, sklep, skakanka, słowo, słonko, słoik, spodnie, stopa, stół, stajnia, studnia,
laska, maska, deska, miska, ognisko, masło, wiosna, miasto, usta, kapusta, most, list;

Z:
Zygmunt, zegar, zero, zespół, zęby, zamek, zabawa, zawody, zagadka, zasłona, zupa,
pyzy, fryzura, lizak, prezent, język, waza, gazeta, koza, muzyka, ogryzek, węzełek,
zdanie, zbójnik, zdrowie, zlew, złoto, znak, zmywak, zmiotka, znamię,
wzór, wzrok, łza, gwiazda, gniazdo, gwizdek, rozmowa, bielizna, fantazja, egzamin;

C:
cyrk, cynamon, cytryna, cebula, cegła, cena, cerata, centrum, cud, cukier, córka,
tablica, piwnica, kaplica, rodzice, miednica, plecak, recepta, ręce, owoce, motocykl,
chłopiec, palec, koniec, lipiec, widelec, hamulec, makowiec, krawiec, koc, pomoc,
słońce, lekcja, wakacje, koncert, owca, policja, dziecko, klocki, nocleg, ptactwo;

DZ:
koledzy, kukurydza, ogrodzenie, rodzynki, pieniądze, wędzonka, pędzel, dzwonek;

Wyrażenia i zdania:
GŁOSKA S
- pikantny sos,
- pochylona sosna,
- nowe stoisko,
- płochliwy suseł,
- daleki kosmos;
- Sylwia ma skakankę.
- Smok pilnował wawelskich skarbów.
- Obok stawu wypasano stado koni.
- Pod mostem rosną chwasty.
- Pieskowi smakowały kostki i mięso.
- Sandra smaruje usta balsamem.
- Sroka schowała srebrną spinkę.
- Krystyna je na deser słodki sernik.
- Blisko kiosku jest postój taksówek.
- Sylwek kupił w sklepie ser, masło, sól i sok.

GŁOSKA Z
- otwarta zajezdnia,
- kolorowy zygzak,
- mądra Zuzanna,
- pełny zlewozmywak,
- piękny gwiazdozbiór,
- znak zapytania,
- złoty zegarek,
- rozwiązane zadanie;
- Iza dokładnie myje ząbki.
- W ozdobnym wazonie były niezapominajki.
- Nad zatoką zapada zmrok.
- Zenek zakłada brązową bluzę.
- Koza u woza zerka na ogryzek.
- Kuzyn zdał egzamin na prawo jazdy.
- Pan Zygmunt znalazł złoty zegarek.
- Kuzyn zrobił dla Elizy piękną zabawkę na prezent.
- W domu zapachniało zupą pomidorową i zawijanymi zrazami.
- Zuzanna gwizdała melodię znanego kompozytora.

GŁOSKI S – Z
- zapięty suwak
- zupa fasolowa,
- wiosenne niezapominajki,
- stary zegar,
- pasta do zębów,
- słodki lizak,
- zły pies;
- Sylwia zapięła suwak w brązowym sweterku.
- W sobotę Sabinka zgubiła swoją ulubioną zabawkę.
- Na stole postawiono wazę z zupą fasolową.
- W niebieskim wazonie stoją wiosenne niezapominajki.
- Sławkowi zapakowano w sklepie pyzy z mięsem.
- Smutny Zenek zapomniał o sobotniej zabawie.
- Zygmunt zamówił w sklepie pastę do zębów.
- Brązowy samochód stanął obok pasów na jezdni.
- W muzeum na zamku stoją stare zbroje.
- Skowronek zbudował gniazdo nisko pod bzem.
- Zły pies zerka na miskę z mięskiem i kostkami.
- Iza zaniosła zasłony do uprasowania.
- Zuzanna zjadła słodkiego lizaka o smaku truskawkowym.
- Zaspany Stefek zostawił swój zegarek na stole.
- Psotny synek zepsuł brązowy samochód.

GŁOSKA C
- cały placek,
- cukierki owocowe,
- filcowy kocyk,
- cudowny pałac,
- lekcja tańca,
- cenna cukiernica;
- Kucyk galopuje po placu.
- Tata je gorącą kolację.
- Mama ceruje kocyk malca.
- Chłopiec ma na nitce latawiec.
- Patrycja wącha na łące kwiatki pachnące.
- Pani Celina pocałowała córkę na dobranoc.
- Klaun całe wakacje pracował w cyrku.
- Kamienica była na końcu ulicy Akacjowej.
- Kacper układa na półce cymbałki, klocki i kucyka.
- Na kocyku pod kwitnącą akacją był cętkowany kocur.

GŁOSKA DZ
- kukurydza do jedzenia,
- pędzel na podłodze,
- koledzy na drodze,
- rydze na wadze,
- dzbanek rodzynek,
- dzwonek dzwonnika;
- Ania ma pieniądze na pędzel.
- Dzwonnik dzwoni rano.
- Koledzy pędzą po miedzy.
- Wujek kupił wędzonkę i kukurydzę do jedzenia.
- Obok ogrodzenia rdzewieje dzwon.

GŁOSKI C – DZ
- kukurydza i cytryna,
- pałacowe ogrodzenie,
- rodzynkowy placek,
- plecak na podłodze,
- chłopiec na drodze,
- dzwonek na lekcję;
- Dzwonek dzwoni na lekcję niemieckiego.
- Pędzący kucyk minął na drodze Lucynkę.
- Koledzy Kacpra pędzą na ulicę Ceglaną.
- Cecylka kupiła rodzynki, cytryny i rydze.
- Chłopiec dał cały dzbanek dzwonków córce pani Wandy.
- Patrycja wydała pieniądze na koncert organowy w Radzyminie.
- Obok pałacowego ogrodzenia była dzwonnica.
- Jacek i Wacek jedzą placek rodzynkowy.
- Malec chowa pędzel pod filcowy kocyk.
- W piwnicy na wadze była cebula i kukurydza.

GŁOSKI S, Z, C, DZ
- dobre serce,
- nowe zasłony,
- ładna spódnica,
- gorące słońce,
- wielka piaskownica,
- długi zaskroniec,
- nowy scyzoryk,
- zamknięty skarbiec,
- słynny sportowiec,
- interesująca scena,
- zasapany zając;
- Cezary gra na saksofonie.
- Na polance obok sosny pełznie zaskroniec.
- Zuzanna spaceruje po parkowej alejce z psem Cecylki.
- Zaspany Jacek zerka na wschodzące słońce.
- Kacper zaniósł sadzonki truskawek do posadzenia.
 
SZEREG SZUMIĄCY ( GŁOSKI: SZ, Ż, CZ, DŻ )

 
Głoska [sz]
Żeby poprawnie artykułować głoskę [sz], dziecko musi mieć sprawny i spionizowany język.
ĆWICZENIA NA PIONIZACJĘ JĘZYKA
1. huśtawka przy otwartej buzi podnosić i opuszczać czubek języka. Nie może on wysuwać się przed zęby
2. świnka mlaskać
3. konik stuka kopytkami kląskać
4. glonojad przyssać czubek języka do podniebienia tuż za zębami – przy otwartej buzi
5. wiewiórka maluje sufit oblizywać podniebienie czubkiem języka (pędzlem) przy otwartej buzi
6. biedronka lub muchomor „malować” czubkiem języka kropki na podniebieniu – przy otwartej buzi
7. dzięcioł „stukać” czubkiem języka w podniebienie tuż za zębami – przy otwartej buzi
8. zlizywać z wałka dziąsłowego (górka za górnymi zębami) nutellę, miód, dżem lub serek (czubkiem języka przy otwartej buzi)
9. trzymać między wałkiem dziąsłowym a czubkiem języka drażetkę, rodzynkę, kawałek chleba, wafelka, ciastka lub parówki przy otwartej buzi. Kto dłużej utrzyma?
10. przykleić do wałka dziąsłowego kawałeczek opłatka lub chrupka. Odklejać czubkiem języka przy otwartej buzi
11. trzymając czubek języka „ przyklejony” do podniebienia tuż za zębami otwierać i zamykać buzię
Z ćwiczeniami pionizacji języka ściśle wiążą się ćwiczenia prawidłowego połykania:
1. Unoszenie języka za górne, przednie zęby;
2. Dotykanie wskazanego miejsca palcem, metalową szpatułką, językiem;
3. Ćwiczenia ze śpiewem sylab – „la la la…, lo lo lo…”;
4. Połykanie śliny przy zamkniętych zębach; szerokim uśmiechu, język trzymamy przez cały czas za górnymi zębami;
5. Picie i połykanie płynów – dziecko pije wodę lub inny napój po jednym łyku, kolejno zachowując czynności: nabiera łyk napoju, unosi język, zamyka zęby, połyka płyn.
 
Metody wywołania:
 
Pokazujemy dziecku, jak należy ułożyć język i wargi (czubek języka unosimy do góry i zbliżamy do wałka dziąsłowego, wargi mają kształt "ryjka"). Dziecko próbuje powtarzać za nami wywoływaną głoskę. Przy kłopotach z ułożeniem języka na wałku dziąsłowym możemy uwrażliwić miejsce artykulacji (smakiem, temperaturą, fakturą, np. słonym paluszkiem lub rurką waflową, którą dziecko potem zje w nagrodę albo wyjętą z lodówki kolorową łyżeczką plastikową).
Jeśli dziecko ma duże problemy z artykulacją głoski [sz], możemy zacząć od wywołania [cz]. Przy artykulacji tej głoski język nie musi tak długo utrzymywać się w jednej pozycji, więc może się okazać, że dla niektórych dzieci ta głoska jest łatwiejsza od [sz] . Potem już łatwiej przejść do [sz] przedłużając artykulację [cz].

Głoska [ż]
Metody wywołania:
Gdy dziecko nie ma problemów z wypowiadaniem głoski [sz], nie powinno ich mieć również przy artykulacji [ż]. Należy mu tylko uświadomić, że od  głoski pierwszej  ta druga różni się tylko tym, że jest dźwięczna (drgania mogą być odczuwane na szyi, na czubku głowy, policzkach, a nawet w uchu po włożeniu do niego palca wskazującego.
Głoskę [ż] można też wywołać metodą przekształceń artykulacyjnych z głoski [dż] - jeśli dziecko ją poprawnie wymawia.

Głoska [cz]
Żeby poprawnie artykułować głoski [cz] i [dż] trzeba mieć bardzo sprawny, silny i spionizowany język ( musi umieć dotykać podniebienia górnego). Inaczej wszelkie próby wywołania tych głosek nie powiodą się. Układ języka i warg jest tu taki sam jak przy wymowie głosek [sz] i [ż]. Artykulacja jednak jest bardziej skomplikowana i składa się z dwóch etapów:
1) na początku język przykleja się do dziąseł,
2) potem pod naporem powietrza odskakuje.

Metody wywołania:
Głoskę tę można wywołać polecając dziecku wymawiać [t], a potem [sz] - powtarzanie tych głosek w coraz szybszym tempie spowoduje pojawienie się [cz].
Innym sposobem jest uczulenie miejsce artykulacji. Potem polecamy dziecku, by trzymało czubek języka na wskazanym przez nas miejscu, zrobiło "ryjek" z warg i spróbowało powiedzieć [cz]. Trzeba pamiętać, że jest to głoska wybuchowa - na dłoni dziecko poczuje dość silne jednorazowe dmuchnięcie zamiast strumienia ciepłego powietrza (jak przy artykulacji [sz])

Głoska [dż]
Głoska ta od [cz] różni się tylko dźwięcznością. Jeśli (mimo poprawnej artukulacji pozostałych głosek tego szeregu) są problemy z jej wypowiadaniem, trzeba zwrócić dziecku uwagę na wibracje odczuwane przy jej artykulacji (patrz:Głoska [ż]).
Jeśli znasz już prawidłową realizację głosek: sz, ż/rz, cz, dż, zachęcam do utrwalania ich wymowy w domu poprzez powtarzanie wyrazów, wyrażeń, zdań, wierszy, opowiadania.

sza, szo, szu, sze, szy,
cza, czo, czu, cze, czy,
ża, żo, żu, że, ży,
dża, dżo, dżu, dże, dży;
szalik, szopa, koszula, wieszak, kosz, szelki, czekolada, czapka, czołg, kaczka, klucz, żaba, kożuch, rzodkiewka, żółw, korzeń, wieża, jaszczurka, świerszcz, szczypawka, szczypiorek, leszczyna, dżokej, dżudo, dżungla, drożdże;
paszcza szczupaka, bursztynowa broszka, czerwony żagiel, żółta koszula, szybka jaszczurka, duża żaba, mleczna czekolada, kolczyki Bożenki, szklana wieża, bursztynowa broszka,  pyszna rzodkiewka, Kaczka Dziwaczka, żółty słonecznik, żołnierz w czołgu, wyszywany kożuch, marzenia Grzesia, koleżanka Urszulki.

Na przystanku przystaną czerwony autobus.
Agnieszka lubi czekoladę z orzechami.
Katarzyna poszła do koleżanki.
Nad kałużą siedzi duża żaba.
Wczoraj widziałam jaszczurkę.
Na plaży stoją różowe i czerwone leżaki.
Na grządkach rosną warzywa.
Lubię twarożek z rzodkiewką i szczypiorkiem.
Znam wierszyk o żółwiu i jaszczurkach.
Kolczyki Marzenki mają żółte oczka.

„Podróże żółwia żeglarza”
Żółw – podróżnik żywo wierzy,
Że żaglówką świat przemierzy.
Różne plaże, rzeki mija.
Duże morza żółw podbija.
Żywa jednak to opinia,
Że podróżnik wyolbrzymia.
I te żółwie „morza duże”
To nie morza, a kałuże.

„Leczo”
Cztery marchwie w kawałeczkach,
mąka, wody pół kubeczka.
Dwie papryczki i kabaczek;
Pieczeń pokrój w drobny maczek,
Deczko czili, keczup damy
I na ucztę zapraszamy!

“Szczypawka”
Raz szczypawka – jeszcze młoda do Szczecina szła.
Bo w Szczecinie ma kuzynkę, którą dobrze zna.
Jeszcze Szczecin dość daleko a już braknie sił.
– Troszkę szczawiu i szczypioru – żeby chociaż był.
Szczaw na szczęście rośnie wszędzie.
To szczypawce raj!
Lecz szczypioru nie ma więcej, wszakże to nie maj.
– Szczecin chyba za daleko –
Powiedziała wnet.
– Może na Szczebrzeszyn ruszę.
Podwiezie mnie kret.

„Szop pracz”
Wczoraj szop pracz duży
szelki prał w kałuży.
Patrzył przy tym bacznie,
czy już biegną czaple.
Bo czaple i szopy
gnają do roboty!
Lubią też szalenie
bąbelki i pianę, czyszczenie i pranie,
i wszelkie inne
porządkowanie!
Lubią pralnie, lubią szwalnie.
Piorą w balii albo w wannie.
Szumi rzeczka. Szop nad rzeczką
Odpoczywa, pije mleczko,
Bo był grzeczny – szop pracz duży,
Który szelki prał w kałuży.

„Dżdżownica”
Zjadła dżem dżdżownica,
wreszcie pękła jej spódnica.
Zapłakała więc żałośnie:
„Jak na drożdżach brzuch mi rośnie

"Puszczyk w puszczy"
Pośród gęstych chaszczy w puszczy
Puszczykowi puch się łuszczy –
Gdy się puszczyk trochę ruszy,
Zaraz puszkiem wokół prószy!
Puszczyk z żalu głośno piszczy:
- Ależ mi się pyszczek błyszczy!
Teraz kurze pierze taszczy,
Żeby przykryć błysk na paszczy.